Ανησυχητική αλυσίδα: Από τις μικροπαραβάσεις στο σοβαρό έγκλημα – Τι δείχνουν οι αριθμοί και πώς το εξηγεί ψυχολόγος

Τα δεδομένα δείχνουν αύξηση σχεδόν 11% μέσα σε δύο χρόνια, με δεκάδες εφήβους να εμπλέκονται πλέον όχι μόνο σε μικροπαραβάσεις, αλλά και σε σοβαρά εγκλήματα, όπως διαρρήξεις, κυβερνοεγκλήματα, χρήση ναρκωτικών και περιστατικά βίας.

Ανησυχητική αύξηση μέσα σε δύο χρόνια

Από το 2022 μέχρι το 2024, οι ανήλικοι που ενεπλάκησαν σε εγκληματικές πράξεις αυξήθηκαν από 686 σε 761. Η πιο ευάλωτη ηλικιακή ομάδα είναι οι 16–17 ετών, ενώ τα αδικήματα κατά της περιουσίας και τα εγκλήματα μέσω διαδικτύου παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη άνοδο.

Τα εγκλήματα κατά περιουσίας σχεδόν διπλασιάστηκαν, ενώ οι υποθέσεις διαδικτυακού εγκλήματος αυξήθηκαν τέσσερις φορές. Οι παραβάσεις που σχετίζονται με ναρκωτικά παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, ενώ ανησυχία προκαλεί και η καταγραφή περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και βίας κατά γυναικών με εμπλοκή ανηλίκων.

Οι αριθμοί αυτοί αποτυπώνουν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα που απαιτεί συντονισμένες παρεμβάσεις πρόληψης και όχι μόνο αστυνομικά μέτρα.

Πογιατζής: «Η παραβατικότητα γίνεται τρόπος να τον ακουστούν»

Ο ψυχολόγος Γιώργος Πογιατζής εξηγεί στο ThemaOnline ότι η παραβατικότητα δεν είναι ένα τυχαίο ή στιγμιαίο φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων που ωθούν τους νέους στην αντίδραση. «Όταν ένας νέος νιώθει ότι δεν έχει φωνή ή ρόλο, αναζητά τρόπους να αποκτήσει έλεγχο και ορατότητα. Συχνά αυτό γίνεται μέσα από τη σύγκρουση – η παραβατική συμπεριφορά είναι ένας τρόπος να τον ακούσουν σε μια κοινωνία που δεν τον βλέπει», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Ο ψυχολόγος επισημαίνει πως η παραβατικότητα συνδέεται άμεσα με τις κοινωνικές ανισότητες, την αποδυνάμωση του οικογενειακού δεσμού και την έλλειψη υποστήριξης από το σχολείο. «Όταν το παιδί βιώνει πως η επιτυχία είναι προνόμιο λίγων και κανείς δεν το περιμένει να τα καταφέρει, μειώνεται το κίνητρό του να τηρήσει τους κανόνες», υπογραμμίζει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Νεανική παραβατικότητα: Τα μέτρα που θα «τρέξει» το υπουργείο Παιδείας στα σχολεία – Η λύση στο «πρόβλημα» - Τι προνοεί η νομοθεσία

Από την παραβατικότητα στο έγκλημα – χωρίς να είναι αναπόφευκτο

Αν και διεθνείς μελέτες δείχνουν συσχέτιση μεταξύ νεανικής παραβατικότητας και μετέπειτα εγκληματικότητας, ο Πογιατζής τονίζει πως η πορεία αυτή δεν είναι αναπόφευκτη. «Η έγκαιρη ψυχοκοινωνική παρέμβαση, η σταθερή ενήλικη καθοδήγηση και η κοινωνική ένταξη αποτελούν κρίσιμους προστατευτικούς παράγοντες. Αντίθετα, ο στιγματισμός και η απουσία υποστηρικτικού πλαισίου αυξάνουν την πιθανότητα παγίωσης αντικοινωνικών προτύπων», εξηγεί.

Πόνος πίσω από την επιθετικότητα

Πίσω όμως από τις πράξεις βίας, ο ψυχολόγος διακρίνει ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες. «Οι περισσότεροι παραβατικοί έφηβοι έχουν βιώσει απόρριψη, παραμέληση ή έλλειψη εμπιστοσύνης. Η πράξη λειτουργεί ως τρόπος επικοινωνίας. Αντί να πουν “πονώ”, συμπεριφέρονται με τρόπο που λέει “πλήγωσα”. Η θεραπευτική προσέγγιση δεν πρέπει να εστιάζει στην τιμωρία, αλλά στην κατανόηση.  οπότε λένε “πλήγωσα” μέσα από τη συμπεριφορά τους», σημειώνει.

Αποκαταστατική δικαιοσύνη: «Η ποινή πρέπει να διδάσκει, όχι να εκδικείται»

Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στην αποκαταστατική δικαιοσύνη, θεωρώντας την πιο αποτελεσματική από τις αυστηρές ποινές. «Η ποινή χωρίς επεξεργασία αναπαράγει φόβο και ντροπή, ενώ η επανόρθωση δημιουργεί ενσυναίσθηση και επίγνωση. Η κοινωνία δεν χρειάζεται περισσότερους παραδειγματισμούς, χρειάζεται περισσότερες ευκαιρίες για επανένταξη.», τονίζει.

Τι μπορεί να κάνει η Πολιτεία

Η ουσιαστική αντιμετώπιση, κατά τον κ. Πογιατζή, δεν μπορεί να περιοριστεί στα δικαστήρια ή στην αστυνόμευση. Απαιτείται μια ολοκληρωμένη κοινωνική πολιτική, που θα στηρίζεται στην πρόληψη και την ψυχολογική ενδυνάμωση των νέων. Ο ίδιος προτείνει την ενίσχυση των σχολείων με ψυχολόγους και προγράμματα συναισθηματικής νοημοσύνης, τη δημιουργία κοινοτικών δράσεων καθοδήγησης και τη συμμετοχή των ίδιων των νέων στις αποφάσεις που τους αφορούν. «Η ουσιαστική πρόληψη, επομένως, δεν είναι ο περιορισμός της συμπεριφοράς, αλλά η ανακατασκευή της σχέσης του παιδιού με την κοινωνία μέσα από την επένδυση στην παιδεία, τη φροντίδα και την αξιοπρέπεια», τονίζει με έμφαση.

Η νεανική παραβατικότητα στην Κύπρο, όπως φαίνεται από τα στοιχεία και τις μαρτυρίες των ειδικών, δεν είναι απλώς ένα αστυνομικό ζήτημα, αλλά καθρέφτης της κοινωνικής πίεσης, των ανισοτήτων και της απουσίας ουσιαστικής στήριξης προς τους νέους. Οι αριθμοί αυξάνονται, αλλά πίσω τους κρύβονται παιδιά που αναζητούν αναγνώριση, αποδοχή και φροντίδα.

Αν η κοινωνία θέλει να προλάβει το έγκλημα, πρέπει πρώτα να ακούσει αυτούς που σήμερα σιωπηλά ζητούν βοήθεια, πριν ο θυμός τους γίνει πρωτοσέλιδο.