Κρίση πανικού: Τα συμπτώματα που τρομοκρατούν – Η αντιμετώπιση που σώζει

Σε κάποιες περιπτώσεις οι κρίσεις πανικού συνδέονται με συγκεκριμένα μέρη ή δραστηριότητες, τα οποία το άτομο σταδιακά αρχίζει να αποφεύγει. Τυπικά, τα μέρη αυτά είναι εκείνα όπου η διαφυγή είναι δύσκολη ή όπου η παροχή βοήθειας δεν είναι άμεσα διαθέσιμη. Έτσι, μπορεί να αισθάνεται ασφαλής μόνο στο σπίτι του ή όταν βρίσκεται με άτομα που θεωρεί ότι μπορούν να το υποστηρίξουν σε περίπτωση κρίσης.

Τα πιο συνηθισμένα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολία στην αναπνοή, έντονο καρδιακό παλμό, αίσθηση πίεσης στο στήθος, τρόμο στα άκρα ή σε όλο το σώμα, αίσθηση αποσύνδεσης από την πραγματικότητα, εφίδρωση, ναυτία, μουδιάσματα και στομαχικές διαταραχές. Συνήθως, συνοδεύονται από έναν έντονο φόβο ότι κάτι πολύ σοβαρό, όπως λιποθυμία, απώλεια ελέγχου ή τρέλα, πρόκειται να συμβεί.

Οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού πυροδοτούνται συχνά από παρόμοιες συνθήκες με εκείνες της πρώτης κρίσης, καθώς το άτομο αναπτύσσει μια συνεχή ανησυχία ότι το επεισόδιο μπορεί να επαναληφθεί. Αυτή η διαρκής επαγρύπνηση όχι μόνο αυξάνει την πιθανότητα νέας κρίσης, αλλά επίσης αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφέρεται το άτομο, κάνοντάς το να αποφεύγει ό,τι του προκαλεί φόβο.

Παρότι ένα επεισόδιο πανικού διαρκεί συνήθως από μερικά λεπτά έως μισή ώρα, οι επιπτώσεις του μπορούν να έχουν μακροχρόνια επίδραση στην ψυχολογία του ατόμου. Η ανάμνηση του έντονου τρόμου το οδηγεί στο να προσαρμόσει την καθημερινότητά του με τρόπο που να ελαχιστοποιεί την πιθανότητα επανάληψης μιας κρίσης. Οι δύο βασικοί μηχανισμοί που συντηρούν αυτό το πρόβλημα είναι:

• Ο φόβος της επανάληψης: Το άτομο βρίσκεται σε συνεχή ανησυχία για το πότε θα συμβεί η επόμενη κρίση, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ηρεμήσει ούτε στις φαινομενικά ήρεμες στιγμές.
• Η αποφυγή καταστάσεων: Προκειμένου να μην ξαναζήσει την εμπειρία, το άτομο αποφεύγει συγκεκριμένα περιβάλλοντα ή δραστηριότητες που θεωρεί επικίνδυνα. Αυτή η αποφυγή, όμως, ενισχύει τον φόβο του και μειώνει την αυτοπεποίθησή του, κάνοντάς τον ακόμα πιο ευάλωτο.

Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, αυτή η αποφυγή μπορεί να οδηγήσει σε αγοραφοβία, μια κατάσταση όπου το άτομο νιώθει έντονο φόβο να βρεθεί σε μέρη από όπου δεν μπορεί να φύγει εύκολα ή να λάβει βοήθεια σε περίπτωση κρίσης. Σταδιακά, περιορίζει τις μετακινήσεις του και αισθάνεται ασφαλές μόνο στο σπίτι του, συχνά αποφεύγοντας εντελώς δημόσιους χώρους.

Οι συνέπειες μιας τέτοιος κατάστασης είναι σοβαρές, καθώς επηρεάζουν αρνητικά πολλούς τομείς της ζωής, όπως την εργασία, την κοινωνική ζωή, τις μετακινήσεις και τη γενικότερη αυτονομία του ατόμου. Στην προσπάθειά του να αποφύγει τον φόβο, το άτομο μπορεί να περιορίσει δραματικά τη ζωή του, ζώντας με έναν συνεχή ψυχολογικό περιορισμό.

Η διαταραχή πανικού (Panic Disorder) αποτελεί μια από τις συχνότερες αγχώδεις διαταραχές, αποτελεί ένα αιφνίδια και έντονο επαναλαμβανόμενο επεισόδιο ή επεισόδια, φόβου ή δυσφορίας, συνοδευόμενα από σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, εφίδρωση και ζάλη (American Psychiatric Association (APA), 2013). Είναι ενδιαφέρον ότι, όπως και στον αρχαίο «πανικό» που προκαλούσε ο Πάνας, η κρίση πανικού συχνά εμφανίζεται χωρίς προφανή ή άμεσο κίνδυνο.

Ένας από τους γνωστότερους μύθους για τον Πάνα συνδέεται με την πρόκληση ανεξέλεγκτου φόβου. Σύμφωνα με το μύθο, η ξαφνική εμφάνιση του Πάνα μέσα από τους θάμνους προκαλούσε στους ανθρώπους έναν βαθύ, παράλογο τρόμο – μια εμπειρία που ονομάστηκε «πανικός». Ο φόβος αυτός δεν πηγάζει από συγκεκριμένη απειλή, αλλά από την απρόσμενη και ανεξέλεγκτη δύναμη του αγνώστου (Walker, 1995).

Από ψυχολογική σκοπιά, η κρίση πανικού μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα ενεργοποίησης αρχαϊκών μηχανισμών άμυνας. Αυτοί οι μηχανισμοί, που διαμορφώθηκαν κατά την εξελικτική μας πορεία, ανταποκρίνονται σε απειλές που οι πρόγονοί μας αντιμετώπιζαν στα δάση και τα λιβάδια. Η απρόσμενη και η απρόβλεπτη φύση αυτών των απειλών απαιτούσαν άμεση αντίδραση για την επιβίωση. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πάνας λειτουργεί ως σύμβολο της ανθρώπινης αντιμετώπισης του φόβου και της αβεβαιότητας (Dodds, 1951, Freud, 1955).Ο Πάνας, ως θεότητα που γεφυρώνει το ανθρώπινο με το ζωώδες, το λογικό με το άλογο, μας καλεί να διερευνήσουμε τα άγνωστα και ανεξερεύνητα στοιχεία της ύπαρξής μας (Walker, 1995).

Συμπτωματολογία της διαταραχής πανικού

Οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται ξαφνικά και κορυφώνονται μέσα σε λίγα λεπτά ενώ κάποιες φορές μπορεί να είναι και επαναλαμβανόμενα. Τα βασικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

Σωματικά συμπτώματα:

• αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία
• δυσκολία στην αναπνοή
• εφίδρωση
• αστάθεια, ζάλη
• τρόμος, τρέμουλο
• πόνος στο στήθος
• ναυτία
• αίσθημα ασφυξίας

Γνωστικά συμπτώματα: Φόβος απώλειας ελέγχου ή τρέλας, αίσθηση επικείμενου θανάτου και αποπροσωποποίηση (αίσθηση απομάκρυνσης από τον εαυτό) ή αποπραγματοποίηση (αίσθηση μη πραγματικότητας του περιβάλλοντος).

Η διαταραχή διαγιγνώσκεται όταν τα επεισόδια αυτά επαναλαμβάνονται και συνοδεύονται από συνεχή ανησυχία για μελλοντικές κρίσεις ή/και από σημαντική αλλαγή συμπεριφοράς για την αποφυγή των κρίσεων (Craske & Barlow, 2008).

Αιτιολογία της διαταραχής πανικού

Η διαταραχή πανικού θεωρείται πολυπαραγοντική, προκύπτοντας από την αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

1. Βιολογικοί Παράγοντες:

• Υπερδραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος.
• Διαταραχές στη λειτουργία του συστήματος GABA και της σεροτονίνης.
• Γενετική προδιάθεση (Reinhold & Rickels, 2015).

2. Ψυχολογικοί Παράγοντες:

• Υψηλή ευαισθησία στα σωματικά ερεθίσματα (interoceptive sensitivity).
• Διαστρεβλωμένες γνωστικές διαδικασίες, όπως η τάση καταστροφικής ερμηνείας φυσιολογικών σωματικών αντιδράσεων (Clark, 1986).

3. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες:

• Τραυματικά γεγονότα ή συνθήκες παρατεταμένου στρες.
• Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης (Bouton et al, 2001).

Συνηθισμένο στοιχείο της κρίσης πανικού αποτελεί η υπερ-οξυγόνωση, η οποία προκαλείται από σύντομες και ρηχές εισπνοές και εκπνοές, με αποτέλεσμα το διοξείδιο του άνθρακα να εκπνέεται γρήγορα και να μη διοχετεύεται μέσω των πνευμόνων στο αίμα, το δε οξυγόνο να απορροφάται σε μεγαλύτερο βαθμό και να προκαλεί τα συμπτώματα.

Είναι σημαντικό να αποκλειστούν οργανικές αιτίες όπως καρδιαγγειακές ή ενδοκρινικές διαταραχές, που μπορεί να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα. Επιπλέον, πρέπει να γίνει διαφοροδιάγνωση σε σχέση με άλλες αγχώδεις διαταραχές, όπως η αγοραφοβία, η κατάθλιψη (American Psychiatric Association, 2013).

Θεραπεία της διαταραχής πανικού

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού περιλαμβάνει τόσο ψυχολογικές παρεμβάσεις όσο και φαρμακοθεραπεία ανάλογα με τη βαρύτητα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, η συνδυαστική προσέγγιση ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα.

Πρόγνωση και αντιμετώπιση

Η πρόγνωση της διαταραχής πανικού είναι γενικά καλή, ιδιαίτερα όταν η θεραπεία εφαρμόζεται έγκαιρα και συστηματικά. Ωστόσο, η αποφυγή θεραπείας μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια προβλήματα, όπως αγοραφοβία ή κοινωνική απομόνωση. Σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχο-εκπαίδευση του θεραπευόμενου και η ενίσχυση της αυτοδιαχείρισης (Bouton et al, 2001).

Η διαταραχή πανικού αποτελεί, σε κάποιες περιπτώσεις, μια σοβαρή, αλλά θεραπεύσιμη ψυχική διαταραχή. Η έγκαιρη διάγνωση και η εξατομικευμένη προσέγγιση είναι κρίσιμες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Η προώθηση της ευαισθητοποίησης γύρω από τη διαταραχή αυτή είναι ουσιώδης για την άρση του στίγματος που συνοδεύει συνολικά τις ψυχικές ασθένειες και την ενθάρρυνση των ατόμων να αναζητήσουν βοήθεια.

*Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Άγχος: Κατανόηση – Θεραπεία» του Γεώργιου Κωνσταντίνου Ιωαννίδη, Ψυχολόγου – Ψυχοθεραπευτή, από τις εκδόσεις Φερενίκη

ΠΗΓΗ: ygeiamou.gr